Brørvikskuto

Skuta

Naustet

B r ø r v i k s k u t o

Ein flytande tradisjonsberar

"Brørvikskuto", tradisjonsberar av fjordkulturen i Nordhordland. Skuta er i aktiv bruk som ein dokumentasjon av dei opne og klinkbygde frakteskutene som i si tid vart nytta i dei indre delane av Nordhordland, og som det no ikkje finst fleire att av. Skuta er lokalisert i Stamnes i Vaksdal kommune, og i desse traktene hadde mange av gardane si eiga skute. Dei vart mest brukte til å frakta ved til Bergen, og vart difor kalla vedaskuter. Dei vart òg kalla ostraskuter, sidan dei oftast kom frå området rundt Indre Osterfjord, og i Bergen vart dei gjerne kalla vosseskuter.

S t i f t i n g a

Læring for born og ungdom

Stiftinga Brørvikskuto står som eigar av skuta, Skutenaustet og ein gamal seksæring. Ho er sett saman av personar frå ulike miljø med ei felles interesse for å lata skuta gjera fjordkulturen levande for ålmenta. Formidlingsverksemda er i hovudsak retta mot born og ungdom. Det å verta transportert i ein so stor open båt er ei oppleving i seg sjølv. I tillegg til gode opplevingar på fjorden med roing og segling, får dei læra om skuta og fjordkulturen.

S k u t e f o l k e t

Dugnadsfolket som held liv i skuta

Den store innsatsen frå veneforeininga Skutefolket er heilt avgjerande for at "Brørvikskuto" kan koma på sjøen kvart år. Dei tek seg av drift, vedlikehald og formidling av skuta og fjordkulturen. Det er ei samling av kjekke og flinke dugnadsfolk som har som mål å skapa eit levande miljø kring skuta. Dei vil ta vare på ferdsla og syna korleis skutene vart brukte.

Skutefolket sin blogg finn du her.

S k u t a

Frakteskutene i indre Nordhordland

I dei inste delane av Nordhordland fanst det heilt fram til slutten av 1800-talet eit eige slag opne, klinkbygde frakteskuter. Dei hadde akterspegel med veng og kunne vera av noko ulik storleik. Desse jektene var utstyrte med rektangulært råsegl og berre eitt par årar. Årane var so lange at dei på grunn av tyngda måtte gå forbi ein annan inne i skuta og roast av to mann på kvar åre. Dei som bygde skutene bygde òg færingar, seksæringar og åttringar, alle av nordhordlandstypen. Skutene hadde mykje sams med desse, og båtbyggjarane var del av ein ubroten tradisjon heilt tilbake til vikingtida.

Kjært barn har mange namn

Mange gardar i fjordane rundt Stamnes hadde si eiga skute. Ho vart brukt når store mengder varer skulle fraktast. Oftast var dette ved som skulle til Bergen, derav nemninga vedaskute. I Bergen vart dei ofte kalla vosseskuter. Desse inste fjordarmane vart rekna for å vera ein del av Voss i gamle dagar, og folk frå Voss leigde gjerne slike skuter. Då måtte skutene gjennom den grunne Bolstadstraumen, og difor kunne dei ikkje stikka for djupt i sjøen. Dei vart ogso kalla Ostraskuter etter området dei oftast kom ifrå, Indre Osterfjord.

Då dampskip og jarnbane tok over, vart det etter kvart slutt på skutefarten. Ingen av dei gamle skutene er tekne vare på, men til alt hell vart det i 1939 laga eit dusin namnsette skisser og skrive ned mål og detaljerte opplysningar om den siste skuta dei hadde på garden Brørvik i Eidsfjorden. Ho vart bygt i 1863. Kjelda til desse opplysningane var eigaren av skuta, Hans Mathiasson Brørvik (1858-1941). Han hadde ogso vølt slike skuter. Denne særs gode dokumentasjonen vart ført i pennen av Johannes Leiro (1885-1963) og seinare prenta i Vaksdal bygdebok, band IV.

Planar om ny skute

På 1990-talet gjennomførde Arne Høyland ei omfemnande dokumentering av båt- og sjøbruksmiljø i Nordhordland. Han fekk då interesse for dei gamle vedaskutene, og leika med tanken på å få bygt ei slik. Men ei slik skute kunne ikkje byggjast etter mål åleine. Spanta måtte formast etter skroget, og ikkje omvendt som på eit nyare fartøy. Båtbyggjaren måtte difor stå i den lokale tradisjonen, ha god formkjensle og kunnskap om skog og vyrke. Helst burde han ha kjennskap til dei gamle vedaskutene òg. Då var det eit lukketreff at han møtte Hans Brørvik (1920-2008), soneson til Hans Mathiasson Brørvik. Han var kan henda den siste som hadde denne omfemnande kunnskapen. I barne- og ungdomstida levde han med bestefaren på garden Brørvik, og han lærte mykje om skog, vyrke, båtbyggjing og dei gamle skutene.

Skuta som vart fødd på ny

Arne Høyland gjorde difor avtale med Hans Brørvik om å byggja ei ny brørvikskute. Arne skulle stå for kostnaden og Hans skulle byggja. I desember 1995 tok arbeidet til. Hans var då 75 år gamal. Dette vart det store livsverket hans, frå trea vart felte i skogen, via saga og fram til ferdig skute om lag fem år seinare. Arbeidet vart dokumentert av Arne Høyland, dei to fyrste åra på oppdrag frå Norsk Håndverksinstitutt, seinare i eigen regi. Ein tredje viktig medarbeidar under skogsarbeidet og byggjinga var Gunnar Svein Haugsvær frå Masfjorden. "Børvikskuto", som var sams eige mellom desse tre, vart i 2002 seld til Stiftinga Brørvikskuto. Same året kunne ho sjøsetjast. Ho synte seg å vera eit særs vellukka fartøy på alle måtar. Ho er stødig og flyt lett på sjøen. Med 11 meter lang mast og råsegl kjem ho fort opp i ni knops fart. Den 40 fot lange og fem meter breie skuta har heller ingen vanskar med å lasta 12 mål bjørkeved. Det tilsvarar omlag 10 tonn. «Brørvikskuto» er eit unikt og umisseleg minne om farne tider.

I den rikt illustrerte boka BRØRVIKSKUTO - frå skog til ferdig skute, av Arne Høyland, kan me fylgja Hans Brørvik i arbeidet. Her kan me ta del i kunnskapen hans, frå trea vart felte i skogen, via saga og fram til ferdig skute. Boka kan tingast frå Museumssenteret i Hordaland.

"Brørvikskuto" har ei viktig rolle i episode 5/sesong 15 av NRK sin fjernsynsserie "Der ingen skulle tru at nokon kunne bu".

Du finn programmet her.

S k u t e n a u s t e t

Kvamsholmen

I Skutenaustet på Kvamsholmen har "Brørvikskuto" ein varig heimstad i vinterhalvåret. Der det før sto ei nothengje, har Stiftinga Brørvikskuto reist eit grindbygg i samarbeid med Vestnorsk Kulturakademi på Voss. Naustet er 18,5 meter langt og 9 meter breitt. Arbeidet vart utført som eit kurs i byggjeskikk og bygningsvern. I tillegg til kursdeltakarane var medlemer frå stiftinga og Skutefolket med i reisinga.

Kvamsholmen ligg i Veafjorden, som er den mest særmerkte fjorden i indre Nordhordland. Her er gardane framleis veglause, og "Brørvikskuto" vil kunna driftast i eit sjøbruksmiljø som ligg tett opp til det som var før i tida.

Haldorbåtane

På loftet i Skutenaustet er det utstilt tre gamle og verneverdige robåtar. To av dei, ein færing og ein seksæring, er det Vaksdal kommune som eig. Kommunen fekk dei i gåve frå Nils Dyvik i 2012. Desse båtane kjem frå Dyvik i Bolstadfjorden. Den tredje båten kjem frå Veafjorden, og vart donert til stiftinga av Laurits Fyllingslid i mai 2018. Storleiken, og det at han har tre rom, tilseier at denne båten er ein seksæring, sjølv om han berre har fire keipar. Alle dei tre båtane vert kalla Haldorbåtar, men dei har likevel noko ulik utsjånad. Dette er ein variant av nordhordlandsbåten, og ein fann slike i fjordane rundt Stamnes. Den vidgjetne båtbyggjaren Haldor Ingebrigtsson Kallvik (1808 - 1894), eller Haldor på Berget som han vart kalla, er den som har gjeve namn til denne slags båtar. Han bygde ogso skuter. Det er Haldor sjølv som har bygt båten frå Veafjorden, og kan henda er det han som har bygt dei to frå Bolstadfjorden òg. "Brørvikskuto" er ein del av denne lokale båtbyggjartradisjonen.